[ Pobierz całość w formacie PDF ]
yródła współczesne nie dostarczają wielu bezpośrednich informacji na ten temat.
Pośrednich danych doszukać się można drogą analizy różnych dziedzin wewnętrznego
życia ówczesnej Polski, z tym wszelako zastrzeżeniem i ograniczeniem, że trudno je
umiejscowić dokładnie w ramach chronologicznych panowania Bolesława II, ponieważ
mamy tutaj do czynienia raczej z długotrwałymi procesami przemian niż z
jednostkowymi faktami.
Dla potrzeb niniejszej pracy ważne jest jednak przede wszystkim odnotowanie przemian
następujących w układzie stosunków społecznych, w tym również zmian, jakie w drugiej
połowie XI wieku nastąpiły w organizacji wojskowej kraju. W okresie wcześniejszym siła
wojskowa państwa polskiego opierała się na elitarnej, dobrze uzbrojonej i pozostającej
w stałej gotowości bojowej drużynie książęcej oraz na pospolitym ruszeniu wszystkich
wolnych ludzi, zwoływanym według potrzeb z części lub całości terytorium kraju. Z
czasem drużyna książęca zatracała coraz bardziej swoje dawne znaczenie, na co
wpływ miała postępująca feudalizacja stosunków społecznych i wraz z nią zwiększenie
się rodów możnowładczych i rycerstwa. Pospolite ruszenie wolnej ludności chłopskiej,
wobec przechodzenia coraz
65
większej jej części w ludność zależną, również przestało być sprawnym instrumentem
działań wojennych. Na miejscu tej pierwotnej organizacji polskiej siły zbrojnej od drugiej
połowy XI wieku pojawia się nowa struktura wojska w postaci oddziałów książęcych (nie
mających jednak wiele wspólnego z dawną drużyną książęcą), oddziałów
możnowładczych, oddziałów złożonych z rycerzy, oddziałów biskupich (np. arcybiskupa
gnieznieńskiego) i w mniejszym już zakresie oddziałów pospolitego ruszenia
chłopskiego.
Zmiany w organizacji wojskowej były odpowiednikiem przemian strukturalnych,
zachodzących w społeczeństwie polskim w ciągu XI wieku. Polegały one, ogólnie rzecz
biorąc, na rosnącej polaryzacji społecznej, wyrażającej się w powstawaniu coraz
wyrazniej szych przedziałów i różnic społecznych między poszc zególnymi grupami
ludności. Nadole_ drabiny społecznej znajdowała się ludność niewolna, głównie
pochodzenia jenieckiego, pracująca w majątkach książęcych i posługach dworskich, w
dobrach możnych i bogatszych rycerzy oraz na ziemi instytucji kościelnych. Nieco wyżej
stała ludność chłopska feudalnie zależna od księcia, możnych, Kościoła itd., której
liczba wraz z rozwojem ustroju wczesnofeudalnego systematycznie rosła. Dominującą
liczebnie była jednak nadal masa wolnych chłopów--oraczy, obowiązanych jedynie do
składania danin na rzecz państwa. Stopniowo, w miarę jak umacniały się stosunki
feudalne, kurczyła się ona przez przechodzenie wolnych chłopów w szeregi ludności
zależnej, zmuszanej do świadczeń, czyli renty feudalnej (daniny, po-sługi, praca na roli
pana), również wobec jej panów. Właściwą klasę feudalną, społecznie uprzywilejowaną,
tworzyły dość zróżnicowane majątkowo grupy, ale po-;zone jednakowym stosunkiem
własności do ziemi, stanowiła podstawę tworzącego się ustroju feudal-
Bolesław Zmiały
66
nego. Doły tej klasy złożone były ze stosunkowo licznych rzesz drobnego i średniego
rycerstwa, przeważnie własnoręcznie uprawiającego swoje niewielkie nadziały ziemskie
i obowiązanego wobec państwa jedynie do powinności wojskowych. Górę jej tworzyli
możni, liczebnie stanowiący znikomy procent ogółu ludności, posiadający majątki
ziemskie kilkakrotnie, czasem wielokrotnie przewyższające dobra rycerskie.
Eksploatacja majątków ziemskich możnych prowadzona przy pomocy nie-wolnych i
chłopów zależnych, w znacznym stopniu o-pierała się na gospodarce hodowlanej, ale
systematycznie rosło znaczenie uprawy roli i produkcji roślinnej. Do tej elity feudalnej
zaliczyć również trzeba przedstawicieli najwyższej hierarchii kościelnej i instytucje
kościelne, jak biskupstwa, kapituły i klasztory. Największym posiadaczem była cała
dynastia piastowska, a przede wszystkim panujący książę, który, zgodnie ze
zwyczajem, uważał się za pana całej ziemi, chociaż bezpośrednio eksploatował tylko te
dobra, które nie były w rękach wymienionych wyżej grup ludności. Nie mam tutaj
możliwości przedstawienia złożonej i dyskutowanej w nauce genezy możnowładztwa
polskiego, ani różnorodnych zródeł jego wyjątkowej siły gospodarczej. Trzeba jednak
wskazać na fakt, iż dynamicznie rozwijające się państwo polskie, podobnie jak i inne
powstałe współcześnie organizacje państwowe, prowadziło intensywną ekspansję
zewnętrzną. Jednym z głównych zródeł bogactwa możnych były wojny i najazdy, [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl ocenkijessi.opx.pl
yródła współczesne nie dostarczają wielu bezpośrednich informacji na ten temat.
Pośrednich danych doszukać się można drogą analizy różnych dziedzin wewnętrznego
życia ówczesnej Polski, z tym wszelako zastrzeżeniem i ograniczeniem, że trudno je
umiejscowić dokładnie w ramach chronologicznych panowania Bolesława II, ponieważ
mamy tutaj do czynienia raczej z długotrwałymi procesami przemian niż z
jednostkowymi faktami.
Dla potrzeb niniejszej pracy ważne jest jednak przede wszystkim odnotowanie przemian
następujących w układzie stosunków społecznych, w tym również zmian, jakie w drugiej
połowie XI wieku nastąpiły w organizacji wojskowej kraju. W okresie wcześniejszym siła
wojskowa państwa polskiego opierała się na elitarnej, dobrze uzbrojonej i pozostającej
w stałej gotowości bojowej drużynie książęcej oraz na pospolitym ruszeniu wszystkich
wolnych ludzi, zwoływanym według potrzeb z części lub całości terytorium kraju. Z
czasem drużyna książęca zatracała coraz bardziej swoje dawne znaczenie, na co
wpływ miała postępująca feudalizacja stosunków społecznych i wraz z nią zwiększenie
się rodów możnowładczych i rycerstwa. Pospolite ruszenie wolnej ludności chłopskiej,
wobec przechodzenia coraz
65
większej jej części w ludność zależną, również przestało być sprawnym instrumentem
działań wojennych. Na miejscu tej pierwotnej organizacji polskiej siły zbrojnej od drugiej
połowy XI wieku pojawia się nowa struktura wojska w postaci oddziałów książęcych (nie
mających jednak wiele wspólnego z dawną drużyną książęcą), oddziałów
możnowładczych, oddziałów złożonych z rycerzy, oddziałów biskupich (np. arcybiskupa
gnieznieńskiego) i w mniejszym już zakresie oddziałów pospolitego ruszenia
chłopskiego.
Zmiany w organizacji wojskowej były odpowiednikiem przemian strukturalnych,
zachodzących w społeczeństwie polskim w ciągu XI wieku. Polegały one, ogólnie rzecz
biorąc, na rosnącej polaryzacji społecznej, wyrażającej się w powstawaniu coraz
wyrazniej szych przedziałów i różnic społecznych między poszc zególnymi grupami
ludności. Nadole_ drabiny społecznej znajdowała się ludność niewolna, głównie
pochodzenia jenieckiego, pracująca w majątkach książęcych i posługach dworskich, w
dobrach możnych i bogatszych rycerzy oraz na ziemi instytucji kościelnych. Nieco wyżej
stała ludność chłopska feudalnie zależna od księcia, możnych, Kościoła itd., której
liczba wraz z rozwojem ustroju wczesnofeudalnego systematycznie rosła. Dominującą
liczebnie była jednak nadal masa wolnych chłopów--oraczy, obowiązanych jedynie do
składania danin na rzecz państwa. Stopniowo, w miarę jak umacniały się stosunki
feudalne, kurczyła się ona przez przechodzenie wolnych chłopów w szeregi ludności
zależnej, zmuszanej do świadczeń, czyli renty feudalnej (daniny, po-sługi, praca na roli
pana), również wobec jej panów. Właściwą klasę feudalną, społecznie uprzywilejowaną,
tworzyły dość zróżnicowane majątkowo grupy, ale po-;zone jednakowym stosunkiem
własności do ziemi, stanowiła podstawę tworzącego się ustroju feudal-
Bolesław Zmiały
66
nego. Doły tej klasy złożone były ze stosunkowo licznych rzesz drobnego i średniego
rycerstwa, przeważnie własnoręcznie uprawiającego swoje niewielkie nadziały ziemskie
i obowiązanego wobec państwa jedynie do powinności wojskowych. Górę jej tworzyli
możni, liczebnie stanowiący znikomy procent ogółu ludności, posiadający majątki
ziemskie kilkakrotnie, czasem wielokrotnie przewyższające dobra rycerskie.
Eksploatacja majątków ziemskich możnych prowadzona przy pomocy nie-wolnych i
chłopów zależnych, w znacznym stopniu o-pierała się na gospodarce hodowlanej, ale
systematycznie rosło znaczenie uprawy roli i produkcji roślinnej. Do tej elity feudalnej
zaliczyć również trzeba przedstawicieli najwyższej hierarchii kościelnej i instytucje
kościelne, jak biskupstwa, kapituły i klasztory. Największym posiadaczem była cała
dynastia piastowska, a przede wszystkim panujący książę, który, zgodnie ze
zwyczajem, uważał się za pana całej ziemi, chociaż bezpośrednio eksploatował tylko te
dobra, które nie były w rękach wymienionych wyżej grup ludności. Nie mam tutaj
możliwości przedstawienia złożonej i dyskutowanej w nauce genezy możnowładztwa
polskiego, ani różnorodnych zródeł jego wyjątkowej siły gospodarczej. Trzeba jednak
wskazać na fakt, iż dynamicznie rozwijające się państwo polskie, podobnie jak i inne
powstałe współcześnie organizacje państwowe, prowadziło intensywną ekspansję
zewnętrzną. Jednym z głównych zródeł bogactwa możnych były wojny i najazdy, [ Pobierz całość w formacie PDF ]